تاریخچه شمس العماره
شمس العماره یکی از بناهای مرتفع و مشخص و جالب تهران قدیم است، گویا ناصرالدین شاه قبل از سفر اروپا بر اثر دیدن تصاویر بناها و آسمان خراشهای کشورهای غرب،تمایلی پیدا می کند بنای مرتفعی نظیر بناهای فرنگستان در پایتخت ممالک محرومه خود ایجاد نماید تا از بالای آن خود و زنانش بتوانند منظره ی شهر تهران و دور نمای اطراف را بتوانند تماشا کنند .شاه در حدود سال 1282ه.ق. این قصد خود را با دوستعلی خان نظام الدوله معیر الممالک در میان می نهد و او را برای ساختن چنین بنایی در سمت شرقی ارگ سلطنتی مامور می کند. معیر الممالک بزودی بوسیله استادان و معماران ماهر آن زمان طرح عمارت را ریخته و پی کنی آنرا شروع می کند.ساختمان آن پس از دو سال یعنی درسال1284ه.ق. به پایان می رسد و آنرا شمس العماره نامیده ،تاریخ بنایش را به حساب جمل “کاخ شاهنشاه”میابند.محمد حسن خان اعتمادالسلطنه در روزنامه ایران در سال 1294ه.ق.درباره این کاخ می نویسد :
(( …اولا” عمارت شمس العماره است که بسیار مرتفع و از بناهای بسیار عالی این دولت جاوید شوکت می باشد. تالارهای آئینه و ستونهای بلند و بزرگ از مرمر و ازاره و پله ها نیز کلا” از مرمر و مراتب زیادی بالای عمارت دارد.چهل ذرع (35متر) ارتفاع این عمارت است و دو برج دارد با یک مهتابی که روی برجها نشیمن عالی ساخته اند. برای تفریحفوقتیکه بالای آن برجها میروند شهر تهران و اطراف و کوهها و صحراهها کاملا” پیدا و چشم انداز بسیار خوب دارد در کمال خوبی می توان دید حتی همه دره ها و آبشارهای کوهها پیداست و در این عمارت هم از اسباب و اشیاءنفیسه بسیار است و ساعت بزرگی در بالای این عمارت می باشد که صدای زنگ آن در اکثر مواضع شهر شنیده می شود )).
بازهم او در الماثر و آلآثار می نویسد
)) بنیان و بنیاد کوشک مبارک معروف شمس العماره که از عظایم آثار شهریار و امتیازش بر جمیع ابنیه تهران بلکه ایران اظهر من شمس است مشتمل بر طبقات خمس و این یادگار بزرگوار چنانکه در اوایل این باب،اشارت شد به دستیاری دوستعلی خان معیر الممالک به سبک قصور عمارت های فرنگستان طرح ریخته و پرداخته و بنا برداشته و افراخته شده است .تاریخ تاسیس آن بنیاد و این اثر سعادت نهاد 1284ه.ق. از جلوس همایون است .))
بی گفتگو شمس العماره هم از نظر آرایش داخلی، یکی از بناهای تاریخی وزیبا و جالب تهران است و آئینه کاریها و نقاشیها و گچبریها ی ازاره ها و دیوارها وسقفهای آن از حیث نمایش شیوه های مختلف و متنوع تزئینات داخلی بناها در ایران بی نظیر است و جای آن دارد که از نظرحفظ و نمونه و موردی برای مطالعه معماری و تزئینات داخلی آن دوره از تاریخ ایران در نگاهداری و مرمت آن دقت و همت بیشتری به خرج بدهند و نگذارند این اثر جالب از بین برود.
این ساختمان را معیر الممالک به خرج خود ساخته و به علتی که بهتر است از نظر تکمیل تاریخچه بنا شرح آنرا از زبان نواده اش دوستعلی خان معیرالممالک بشنویم ،تقدیم ناصرالدین شاه کرد. می گوید
)) حاج میرزا حسین خان سپهسالار که بامعیرالممالک مخالفت کرد، نهانی چندتن را بر آن گماشت تا صورت مخارج بنای مذبور را با دقت بر دارند و در آخر کار آنرا برای مقابله با سیاهه تقدیمی معیر بدست شاه داد و ضربتی کاری به کار رقیب خود برد.پس از دو سال بنای شمس العماره بپایان رسید و مخارج آن ازهر جهت با اثاثه و فرش و غیره به چهل هزار تومان بالغ گردید، روزی را جشن گرفتند و شاه رسما”به عمارت مذبور آمد و حاج میرزا حسین خان هم برای مشاهده نتیجه نقشه خود حضور بهم رسانید . شعرا با مدیحه ها ی آبدار مقدم خسروانه و میمنت بنای تازه را تبریک گفتند و شاه پس از بازدید اتاقها و تمجید بسیار،رو به معیرالممالک نموده و گفت:
((فی الواقع بنای زیبا و باشکوهی است ولی باید برای دولت گران تمام شده باشد؟)) معیر عرض کرد :
قربان برای چاکر گران تمام شد زیرا بنا تقدیم خاک پای همایونی و طومار آن این است که از نظر مبارک می گذرد و گامی پیش ترنهاده صورت مخارج را به دست شاه ،سلطان از شنیدن این سخن تغییر قیافه داده و بی اختیار نگاه خشمناک به حاج میرزا حسین خان افکند که از نظر حضار پوشیده نماند …))
نویسنده : مسعود زمانیها
با معمار نمونه همراه باشید
